Ở thời cổ đại, trước khi phát minh ra chữ viết, con người tìm và trao những viên đá để bày tỏ cảm xúc bên trong. Viên đá có bề mặt nhẵn nhụi sẽ tượng trưng cho một tâm hồn bình lặng, yên ả. Viên đá có bề ngoài thô ráp, xù xì sẽ ám chỉ nỗi lo lắng, bất an. Daigo đã giữ bên mình một viên đá như thế bởi đó là kỷ vật duy nhất người cha anh để lại trước khi ra đi.

Bắt đầu từ triết lý về sự vô ngôn đó, Departures đưa người xem đến với rất nhiều cuộc khởi hành mà nhân vật chính Daigo (Masahiro Motoki) phải chứng kiến trong đời. Đó là cuộc khởi hành sang thế giới bên kia của những người chết mà anh phải làm công việc khâm liệm.

Khai thác một đề tài hết sức đời thường, giản dị, Departures đã khiến không ít người trầm trồ khi bộ phim được xướng tên tại hạng mục “Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất” tại Oscar năm 2008. Điều gì đã khiến bộ phim của đạo diễn Yojiro Takita vượt qua nhiều ứng cử viên sáng giá khác như Waltz with Bashir hay The Class để mang về cho Nhật Bản một tượng vàng Oscar năm ấy?

Nếu có một bộ phim nào đó nói về văn hoá Nhật và triết lý phương Đông một cách tinh tế và sâu sắc thì hẳn nhiều người sẽ nhắc đến Departures. Hơn ở đâu hết, chúng ta được chứng kiến quan niệm đề cao gia đình và lối ứng xử tình nghĩa của người phương Đông. Những xung đột cha con, những ẩn ức về một gia đình rạn vỡ thuở thơ ấu đã ám ảnh Daigo cho tới khi cậu trở thành một người đàn ông trưởng thành.

Tưởng như lòng thù hận người cha bội bạc, bỏ rơi cậu thuở nhỏ đã chia cắt vĩnh viễn tình cha con. Nhưng đến khi lật dở bàn tay cứng đờ của người cha trước giờ khâm liệm, vẫn thấy viên đá nhỏ xíu cậu trao cho cha ngày nào, mọi xa cách bỗng dưng được nối lại, những kỷ niệm bỗng chốc ùa về. Nghĩa tử vẫn là nghĩa tận. Không gì có thể chia rẽ được tình cảm gia đình, tình máu mủ huyết thống.

Cùng với tinh thần đó, Departures còn là một ẩn dụ đầy sâu sắc về ý nghĩa của sự sống - cái chết ở đời theo quan niệm và triết lý phương Đông. Người phương Đông cho rằng, chết không phải là kết thúc tất cả mà chết chỉ là khởi đầu cho một hành trình mới sang thế giới bên kia. Chính vì thế mà cần phải chuẩn bị tẩy uế, thay quần áo mới và trang điểm cho người chết trước khi lên đường. Công việc ấy đòi hỏi không chỉ sự tinh tế, cẩn trọng trong từng hành động mà còn cần hơn hết là tình yêu thương.

Daigo đã phải mất một thời gian để làm quen và học cách làm tất cả công việc của mình bằng tình yêu thương. Mỗi cuộc tiễn đưa đều mang đến cho anh những trải nghiệm và bài học mới về tình cảm gia đình. Có cuộc tiễn đưa trong im lặng, lạnh lẽo. Có cuộc tiễn đưa trong cay nghiệt, cãi vã và có cả những cuộc tiễn đưa hồn nhiên, thanh thản như một lời tạm biệt, chúc lên đường bình an. Daigo đã học cách vượt qua nỗi sợ hãi tầm thường ban đầu để biết trân quý và nâng niu những điều mình có, dù đó là người cha tàn nhẫn hay một gia đình không lành lặn mà anh đau đớn khi nhớ tới.

Mặc dù nói về cái chết, Departures không hoàn toàn mang màu tối tăm, u ám. Ngược lại, người xem sẽ bắt gặp vô vàn khung hình tràn ngập ánh sáng và sự sống thiên nhiên ở xứ sở hoa anh đào. Đó là những cánh đồng tít tắp chim sải cánh bay, những khu vườn xanh mướt hay những đỉnh núi im lìm nằm quanh năm tuyết phủ. Nhịp phim chậm và những khuôn hình tĩnh dường như níu người xem sống chậm lại, thở nhẹ hơn cùng câu chuyện về những cuộc ra đi.

Đặc biệt, sự tinh tế của người Nhật không chỉ hiện lên qua không gian chủ đạo màu trắng với cửa gỗ kéo, đèn lồng đỏ hay nếp sinh hoạt tắm nước nóng. Sự tinh tế còn nằm trong những ẩn dụ đầy sâu sắc về triết lý giữa sự sống - cái chết. Hình ảnh đàn cá hồi bơi ngược dòng để tìm về nơi mình sinh ra rồi chết là một trong những hình ảnh gợi nhiều liên tưởng trong người xem.

Mọi sinh vật rồi cũng đều phải chết. Cái chết cũng là một lẽ thường trong muôn vàn quy luật bất biến của sự sống. Người ta cần chuẩn bị tâm lý để có thể thanh thản thay vì sợ hãi trước cuộc khởi hành đi về miền cực lạc này. Đó là lý do ông già làm nghề thi hành tang lễ hỏa thiêu không nói lời “Vĩnh biệt” với bà chủ tiệm tắm nước nóng mà chỉ đơn giản là “Cảm ơn” và “Hẹn gặp lại”. Đó là cách người Nhật sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc kể cả cái chết, là cách họ tự tại và an nhiên đối diện với cuộc đời vô thường luôn đổi thay, khó đoán định.

Ca khúc chủ đạo trong phim được chơi bởi nhân vật chính Daigo với cây đại vĩ cầm cũng được người xem nhớ đến như niềm khắc khoải dư âm cho đến cuối bộ phim. Đó là bản hoà tấu không lời - Memory - với những giai điệu đẹp, sâu lắng hàm ý như một sự hồi tưởng về những tháng ngày êm đềm, tươi đẹp đã qua. Hình ảnh Daigo ôm cây đàn nhắm mắt say sưa, ngược dòng trở về thời thơ ấu là một trường đoạn xứng đáng để xem lại nhiều lần bất cứ khi nào nhắc tới Departures.

Không quá cầu kỳ về kỹ thuật, không quá phức tạp về cốt truyện, Departures vẫn mê hoặc người xem bởi tính nhân văn và sự tinh tế, sâu sắc của triết lý phương Đông cũng như văn hoá Nhật Bản. Bộ phim về sự “khởi hành” này có thể không phải là bộ phim để xem mua vui lúc giải trí, nhưng hẳn sẽ là một bộ phim ta muốn xem lại bất cứ khi nào lạc lối, mất phương hướng trong đời.