IMDb : 7.8/10

OSCAR 91

‘Roma’ - Một tuyệt tác nhân văn đích thực

Bộ phim “Roma” của đạo diễn Alfonso Cuarón hoàn toàn xứng đáng với giải thưởng Sư tử vàng tại LHP Venice vừa qua, và hiện là ứng cử viên sáng giá cho giải Oscar 2019.

Roma là bộ phim thứ tám trong sự nghiệp nhà làm phim lừng danh Alfonso Cuarón.

Mexico City của những năm đầu thập niên 1970 là một thành phố đầy ắp biến động và sự kiện, vui tươi sôi động có, mà bạo lực đẫm máu cũng rất nhiều.

Tháng 6/1970, người dân thủ đô Mexico City có cơ hội theo dõi một trong những trận chung kết đáng nhớ nhất trong lịch sử giải bóng đá thế giới World Cup khi Brazil đánh bại Italy bằng tỷ số 4-1 để lần thứ ba giành cúp vàng Jules Rimet.

Chỉ đúng một năm sau, một ngày trước dịp lễ hội quan trọng của đất nước Mexico sùng đạo là Lễ Mình và Máu Thánh Chúa, cũng chính những người dân Mexico City ấy phải chứng kiến một trong những sự kiện bi thảm nhất lịch sử quốc gia khi quân đội và lực lượng bán vũ trang Mexico xả súng giết chết hơn 100 sinh viên diễu hành hoà bình đòi cải cách và dân chủ.

Mexico City giai đoạn 1970-1971 nóng bỏng, máu lửa là thế, nhưng ở khu phố cổ Roma trong trung tâm thành phố, có cảm giác dòng đời trong những ngôi nhà thuộc hạng khá giả như gia đình bác sĩ Antonio (Fernando Grediaga) vẫn luôn bình yên trong hạnh phúc.

Tuy bác sĩ Antonio thường xuyên vắng nhà, nhưng bà Sofia vợ ông (Marina de Tavira) chẳng có phút giây nào cô đơn trong căn hộ rộng lớn. Bởi chị còn phải chăm lo người mẹ già Teresa (Verónica García) và bốn đứa con nhỏ.

Tất nhiên, trong một gia đình trung lưu Mexico như thế, phần việc nặng nhọc nhất - từ quét dọn nhà cửa, nấu nướng, cho tới chăm lo cho miếng ăn giấc ngủ cho lũ nhỏ - là trách nhiệm của hai cô giúp việc Cleo (Yalitza Aparicio) và Adela (Nancy García).

Cô giúp việc Cleo là trung tâm của bộ phim Roma.

Xuất thân từ một vùng quê khô cằn của Mexico, Cleodegaria “Cleo” Gutiérrez nhỏ bé, hiền lành, chất phác, nhưng hết sức chăm chỉ, chu đáo và yêu thương bọn trẻ nhà chủ. Cuộc sống hàng ngày của Cleo và cô bạn Adela ở khu phố Roma từ sáng sớm đến tối khuya thường chỉ giới hạn trong bốn bức tường nhà Antonio.

Nhưng hai cô cũng có những phút vui vẻ riêng trong căn phòng nhỏ nơi gác mái, hoặc khi cả hai có những buổi hẹn hò cùng hai anh chàng Ramon (José Manuel Guerrero Mendoza) và Fermin (Jorge Antonio Guerrero).

Có một người chủ giàu có, hiểu chuyện, có bốn đứa nhóc nghịch ngợm nhưng luôn miệng “con yêu Cleo”, có người bạn trai Fermin nghèo khó nhưng mạnh mẽ, giỏi võ, tường chừng cuộc sống của Cleo sẽ trôi đi phẳng lặng như biết bao mảnh đời khác trong khu phố cổ Roma.

Nhưng rồi những sự kiện lịch sử đang làm xáo trộn cả thủ đô Mexico City rồi sẽ tác động đến từng số phận đang sinh sống nơi đây theo cái cách chẳng ai ngờ. Và phía dưới vẻ yên bình của Roma, rất nhiều biến động, đổi thay đã ẩn mình từ lâu, chỉ đang chờ lúc để phá tan bầu tĩnh lẵng của khu phố cũ.

Cảm hứng từ thuở bé thơ của Alfonso Cuarón

Alfonso Cuarón là nhà làm phim người Mỹ Latin đầu tiên được trao giải Oscar cho Đạo diễn xuất sắc với tác phẩm khoa học giả tưởng Gravity (2013). Nhưng trong suốt gần 20 năm qua, ông thường được coi là một nghệ sĩ Hollywood nhiều hơn là một nghệ sĩ Mexico.

Bởi kể từ Y Tu Mamá También (2001), thành quả sáng tạo mà Cuarón giới thiệu đến công chúng như Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (2004), Children of Men (2006) hay Gravity đều mang đậm hơi thở Hollywood với kinh phí lớn, nhiều chất hành động - giả tưởng, và luôn khiến khán giả phải thán phục vì chất lượng quay phim và kỹ xảo vượt trội.

Do đó, thông tin Roma - tác phẩm thứ tám trong sự nghiệp của Alfonso Cuarón - được hãng Netflix mua quyền phát hành đã nhanh chóng thu hút sự chú ý. Đây không chỉ là dự án đầu tiên của ông sau 5 năm kể từ Gravity, mà còn là tác phẩm đen trắng thuần chất Mỹ Latin về những con phố của thủ đô Mexico City - nơi chính cậu bé Alfonso Cuarón lớn lên trong những năm đầu thập niên 1970.

Alfonso Cuarón lấy cảm hứng từ người giúp việc của gia đình thuở bé thơ để thực hiện nên bộ phim.

Quả thực, Roma là bộ phim mang đậm dấu ấn cá nhân của Alfonso Cuarón. Bên cạnh vai trò đạo diễn, người nghệ sĩ 57 tuổi còn đảm nhận cả việc viết kịch bản, dựng phim, sản xuất, và thậm chí là cả quay phim.

Phần đề từ ở cuối Roma, “Bộ phim ra đời để tri ân Libo”, phần nào đó giải thích cho sự “ôm đồm” của Alfonso Cuarón. Libo Rodríguez là người phụ nữ giúp việc trong gia đình Cuarón tại Mexico City trong suốt những năm tháng thơ ấu của nhà làm phim.

Vị đạo diễn người Mexico lớn lên qua những câu chuyện kể của Libo về một Mexico nghèo khó, cổ xưa. Đó là góc nhìn vốn rất đỗi xa lạ về quê hương đối với một cậu bé có cha mẹ thuộc tầng lớp trung lưu khá giả như Cuarón. Và những câu chuyện kể năm xưa của Libo phần nào đó giúp nhen nhóm trong ông tình yêu với thiên nhiên, với con người Mexico.

Tình yêu rất đỗi chân thành ấy từng được biểu lộ một cách hết sức cảm động qua tuyệt phẩm Y Tu Mamá También. Và có lẽ cũng chính những câu chuyện năm xưa của Libo đã tạo ra nguồn cảm hứng để Cuarón thực hiện Roma, bởi nhà làm phim đã thừa nhận rằng hình ảnh Cleo trong phim mang nhiều nét tương đồng với cuộc đời của cô giúp việc cho gia đình ông khi xưa.

Gợi nhắc trào lưu điện ảnh tân hiện thực Italy

Tuy là một tác phẩm điện ảnh làm về đất nước Mexico, lịch sử Mexico, và những mảnh đời bình dị của Mexico, nhưng có cảm giác rằng Roma gợi nhắc rất nhiều đến loạt tác phẩm đậm chất nhân văn theo chủ nghĩa tân hiện thực của điện ảnh Italy hồi thập niên 1940-1950.

Với những tác phẩm xuất sắc như Kẻ cắp xe đạp (Ladri di biciclette, 1948) của Vittorio De Sica hay Đêm Cabiria (Le notti di Cabiria, 1957) của Federico Fellini, trào lưu tân hiện thực đã giúp công chúng nhận ra rằng không chỉ sự hào nhoáng, lộng lẫy của những tên tuổi lớn Hollywood mới là điện ảnh.

Roma xuất hiện và như gợi nhắc cho công chúng về một góc khác của điện ảnh.

Điện ảnh tinh tuý còn là những bộ phim đen trắng có kịch bản đầy ắp lời thoại giản dị không văn hoa, sử dụng bối cảnh chân thực bên ngoài trường quay, với các nhân vật do diễn viên nghiệp dư hoặc kém tên tuổi thủ vai, và mang nội dung về muôn mặt khốn khó của những mảnh đời nghèo khổ.

Phần lớn tên tuổi của dòng phim tân hiện thực Italy như De Sica, như Fellini, như Roberto Rossellini, đã qua đời từ lâu. Nhưng các tác phẩm lớn của dòng phim vẫn để lại dấu ấn đậm nét thông qua tinh thần nhân văn, sự quan tâm tới những số phận bình thường trong lòng xã hội hiện đại của các bộ phim theo chủ nghĩa hiện thực đến từ Pháp, Iran, Italy, hay thậm chí là Hollywood đương đại.

Roma chính là một tác phẩm như thế. Tuy khán giả vẫn có thể cảm nhận hàng loạt biến động chính trị, xã hội của đất nước Mexico trong giai đoạn 1960-1970 thông qua bộ phim, nhưng nội dung chủ đạo thực tế vẫn là cuộc sống và suy tư của Cleo, của những người xung quanh cô như Sofia hay Fermin.

Chất nhân văn đến từ sự bình dị

Dù lớn lên với những câu chuyện kể của Libo - nguồn cảm hứng chính để tạo ra Cleo, Alfonso Cuarón trao cho nhân vật chính của ông rất ít lời thoại.

Xuyên suốt phần lớn thời lượng Roma, người xem chỉ có thể đoán biết suy nghĩ, tình cảm của Cleo thông qua sự tỉ mỉ, tận tâm khi nhân vật chăm sóc lũ trẻ nhà Antonio-Sofia, hay thông qua phản ứng có phần bị động trước những nhân vật mạnh mẽ hơn rất nhiều về mặt cảm xúc như Fermin, và kể cả người bạn hầu gái Adela.

Vì lý do đó, một số nhà phê bình đã chỉ trích Cuarón khi cho rằng tuy luôn nhắc tới tình cảm gần gũi của Libo dành cho ông, nhưng vị đạo diễn người Mexico lại tạo ra nhân vật chính hết sức “một chiều”, chỉ biết “nghe lời” những nhân vật ở tầng lớp trên mà thiếu đi sức mạnh ý chí của bản thân.

Nửa cuối của Roma, đặc biệt là trường đoạn ngoài biển, khiến cảm xúc người xem bùng nổ.

Sau khi theo dõi Roma, nhiều khán giả hẳn vẫn sẽ cảm thấy Cleo là một nhân vật bí ẩn vì cô gần như không bao giờ nói về gia cảnh, về suy nghĩ, về ước mơ của bản thân. Sự kiệm lời của Cleo và nhịp phim tương đối chậm rãi, thiếu vắng cảm xúc, đặc biệt là ở nửa đầu phim, cũng phần nào đó khiến tác phẩm trở nên khó xem với đại chúng.

Song, nhịp phim chậm rãi cùng nhiều khung hình được Alfonso Cuarón lặp đi lặp lại ở đầu phim lại là cơ hội để khán giả chú ý hơn tới những chi tiết nhỏ, những câu nói tưởng chừng bâng quơ, nhưng lại bộc lộ rất nhiều về con người của Cleo.

Đến nửa cuối bộ phim, khi nhịp phim bắt đầu được đẩy dần lên tới cực điểm với điểm nhấn là những sự kiện xoay quanh vụ thảm sát ngày Lễ Mình và Máu Thánh Chúa và chuyến du hành tìm về với biển cả. Hàng loạt chi tiết tưởng chừng rời rạc ở đầu phim sẽ được xâu chuỗi để tạo ra bức tranh tổng thể đầy cảm xúc, hết mực nhân văn về số phận của Cleo.

Có thể Cleo không phải là một nhân vật “anh hùng”, đại diện cho ý chí vươn lên của tầng lớp lao động nghèo khó trong xã hội Mexico. Có thể sự kiệm lời của Cleo khiến khán giả không cảm thấy thoả mãn như với những câu thoại mang tính tuyên ngôn.

Nhưng câu chuyện của Cleo ở Roma nhờ đó mới mang đậm tính hiện thực. Đó là một cá nhân bình thường của xã hội, một cá nhân với số phận riêng, vừa mang tính đại diện cho sự khó khăn của người dân quê nghèo xứ Mexico, vừa dễ dàng đem tới cho khán giả sự đồng cảm, gần gũi mà mô-típ nhân vật “anh hùng” khó lòng làm được.

Một bữa tiệc thị giác

Tuy Alfonso Cuarón giành rất nhiều vinh quang với Gravity và được đánh giá rất cao về mặt kỹ thuật dàn dựng điện ảnh với Children of Men, nhưng nhiều nhà phê bình và người hâm mộ lại cho rằng tác phẩm hay nhất của ông cho tới trước Roma vẫn là bộ phim “du hành” Y Tu Mamá También.

Tác phẩm được đánh giá rất cao không chỉ nhờ câu chuyện cảm động về hành trình về với biển cả để tìm lại bản thân, để vượt qua những mông lung tuổi đầu đời của hai cậu thanh niên tuổi mới lớn, mà còn vì bức tranh tuyệt đẹp về đất nước Mexico với rất nhiều sự tương phản.

Bởi thế, bên cạnh người phụ nữ tràn đầy tình yêu cuộc sống Luisa Cortes, những cảnh quay góc rộng đặc tả thiên nhiên và xã hội Mexico cũng có thể được coi là một nhân vật của Y Tu Mamá También.

Với Roma, Alfonso Cuarón thêm một lần nữa đem tới cho người xem không chỉ câu chuyện đầy chất nhân văn. Những ai chưa từng có cơ hội đặt chân tới đất nước Mexico nay như được thết đãi bữa tiệc thị giác tuyệt vời về thiên nhiên và xã hội của đất nước vùng Trung Mỹ trong chuỗi ngày tháng nhiều biến động.

Roma chứa đựng nhiều khung hình tuyệt đẹp. Tiếc rằng, số đông không có cơ hội thưởng thức chúng ngoài rạp chiếu phim với màn hình lớn.

Một trong những điều đáng tiếc nhất của Roma là việc bản quyền bộ phim đã được kênh phim trực tuyến Netflix mua lại. Điều đó đồng nghĩa với việc sẽ có rất ít khán giả có cơ hội thưởng thức những khung hình đẹp đẽ của bộ phim trên màn ảnh lớn - điều kiện xem phim tối ưu nhất đối với một tác phẩm đẹp như Roma.

Cái cách người xem thưởng thức điện ảnh và truyền hình đang ngày một thay đổi do sự phát triển nhanh chóng của những hạ tầng phim trực tuyến như Netflix. Nhưng có lẽ khó gì có thể thay đổi cảm giác choáng ngợp đến cảm động khi chứng kiến những góc quay rộng đặc tả đường phố đông đúc, náo nhiệt của thủ đô Mexico City, hay những khu nhà lụp xụp, lầy lội ở vùng quê qua màn ảnh lớn của rạp phim điện ảnh truyền thống.

Là một trong những khu phố cổ của Mexico City, Roma và cư dân sinh sống nơi đây phần nào đó có thể coi là một bức tranh thu nhỏ của xã hội thủ đô Mexico City. Và Roma của Alfonso Cuarón cũng chính là một bức tranh thu nhỏ với bối cảnh cụ thể là những ngày tháng đầy biến động của đất nước Mexico giai đoạn 1970-1971.

Trên bức tranh ấy, người xem có thể tìm thấy rất nhiều mảng tối u ám, những nỗi buồn đau đến thắt ruột, xảy đến không chỉ với người dân nghèo mà còn cả với vô số cá nhân của tầng lớp trung lưu.

Nhưng cũng trên bức tranh ấy, đặc biệt là thông qua những khung hình cuối cùng của bộ phim, người xem cũng sẽ tìm thấy rất nhiều hy vọng. Đó là hy vọng của những con người nhỏ bé, chỉ mong muốn có cuộc sống no đủ, hạnh phúc bên người thân.

Có thể đó không hẳn là một bức tranh mang tính đại diện cho lịch sử, đất nước, hay con người Mexico, nhất là vì Roma đối với Alfonso Cuarón là một bộ phim mang tính cá nhân rất cao. Song, đó vẫn là một bức tranh vừa giàu chất hiện thực, vừa đậm tính nhân văn, mà bất cứ ai cũng nên dành thời gian để thưởng thức.